Hoe heeft deze jonge verantwoordelijkheid jou gevormd?
Welke kwaliteiten heb je daardoor ontwikkeld?
Welke valkuilen zijn daardoor ontstaan?
Te jong volwassen verantwoordelijkheid krijgen wordt in de psychologie gezien als parentificatie. Met andere woorden het kind neemt een ouderrol aan. Dat gebeurt bijvoorbeeld als gevolg van een scheiding, vanwege een groot aantal kinderen in het gezin of doordat ouders een verbinding missen in de relatie. Vaak krijgen de oudste kinderen dan noodgedwongen meer verantwoordelijkheden. Als dat ruimte laat voor het kind om ook kind te zijn, hoeft dat geen probleem te zijn.
Het is de rol van ouders om te geven en te leiden en de rol van kinderen om te ontvangen en te volgen.
Een alleenstaande ouder heeft nog steeds een leidinggevende functie in het gezin, zoals een ordelijk huishouden, draaiende houden met een voorspelbare dagelijkse routine, besluiten nemen en plannen maken voor het gezin, en de kinderen grenzen stellen en regels opleggen.
Edward Teyber (Uit: Kind van gescheiden ouders)
Wanneer een ouder worstelt met de stress van een scheiding, moeite heeft met het alleenstaande ouderschap of in de relatie zich eenzaam voelt, kan het zijn/haar behoefte aan steun en affectie te veel door de kinderen laten bepalen. Als de grenzen tussen de rol van volwassene en de rol van kind vervagen en het kind te veel taken van de volwassene overneemt en/of probeert aan de emotionele behoeften van de ouder te voldoen, kun je spreken van parentificatie. Het kind wordt de ouder (parent) van zijn ouder. Denk aan verantwoordelijkheden als voortdurend boodschappen doen, koken, huis schoonmaken, oppassen en zorgen voor de kleine kinderen, ze naar school brengen en ophalen, oppassen en opvoeden en/of een ouder emotioneel bijstaan.
Kinderen houden, door hun afhankelijkheid en loyaliteit, hun ouders voortdurend in de gaten.
Het (oudere) kind let, door zijn afhankelijkheid en door zijn loyaliteit, voortdurend op, hoe het met de ouder(s) gaat en gaat zich verantwoordelijk voelen voor het emotionele welzijn van de ouder. Dit kan zich uiten doordat het de ouder opbeurt, extra lief en gehoorzaam is, maar vooral door zijn/haar eigen behoeften in te houden. Het kind probeert een oplossing te vinden voor de emotionele problemen van de ouder. Denk aan eenzaamheid, verdriet, depressie, angst en andere psychische- en/of verslavingsproblemen.
Het is prima als kinderen leren verantwoordelijkheden te dragen en mee te helpen in het huishouden en in het gezin, zodat ze leren zorg te dragen voor anderen, maar te veel verantwoordelijkheden verstoord hun emotionele ontwikkeling.
Wanneer is er sprake van parentificatie?
Wanneer een ouder niet een duidelijke leider in het gezin is.
Ook al is het vooral als alleenstaande ouder, emotioneel, sociaal en financieel moeilijk, het is belangrijk dat kinderen ervaren dat de ouder alles in de hand heeft. Kinderen kunnen extra taken en verantwoordelijkheden krijgen, maar deze moeten passen bij hun leeftijd en vermogen en mogen het kind niet totaal belasten.
Wanneer een kind een emotionele steunpilaar en vertrouweling is van een ouder.
Het is belangrijk dat een ouder volwassen vrienden of familie heeft die naar zijn/haar problemen kunnen luisteren en advies kunnen geven. Kinderen willen graag helpen en voelen zich gezien en bevoorrecht als de ouder hen nodig heeft, maar het blokkeert de natuurlijke ontwikkeling van een kind wanneer een ouder te veel een beroep op hen doet.
Mijn moeder en haar oudste zoon, mijn oudere broer, waren op elkaar gericht. Voor een eerste kind is dat begrijpelijk, want in dit geval hoefde het drie jaar lang mijn moeder niet te delen met zijn zusje en een nog jonger broertje. Zij waren zo hecht dat hij moeite had het huis uit te komen en toen er kleine woningen achter het ouderlijk huis gebouwd werden, ging hij daar wonen. Zo kwam hij regelmatig bij moeder op de koffie en leerde hij haar gezond koken. Ondertussen kon mijn vader zijn eigen leven leiden. Hij vond het wel makkelijk. Mijn jonger broertje en ik hadden, onbewust, al lang geconcludeerd dat onze moeder niet beschikbaar was. Wij volgden onze vader door onze eigen gang te gaan.
Wanneer kinderen een ouder regelmatig emotioneel, labiel of in paniek meemaken.
Het kan voor kinderen heel onveilig voelen als ze denken dat hun ouder het leven niet aankan. Ze gaan zich zorgen maken en gaan zich inhouden om geen extra belasting te geven. Een ouder hoeft niet te doen alsof alles goed gaat, want kinderen voelen dat dat niet klopt. Maar wanneer ze te veel belast worden met volwassen zorgen, worden ze meegesleept in iets waar ze geen invloed op hebben.
Wanneer kinderen gebruikt worden als tussenpersoon en boodschapper.
Het is veel te belastend voor een kind als het een boodschapper wordt in de strijd tussen de ouders. Maar ook als het kind, door het onvermogen van de ouder, opdracht krijgt om boodschappen door te geven aan andere volwassenen, heeft het een te grote verantwoordelijkheid en wordt het te veel betrokken in het huishoudelijke reilen en zeilen.
Kinderen die een moeilijke situatie meemaken en extra verantwoordelijkheden krijgen, kunnen hiervan leren en een gevoel van eigenwaarde ontwikkelen. Maar kinderen hebben een ouder nodig die de leiding geeft, zodat ze zich veilig voelen om kind te kunnen zijn.
Volgens Edward Teyber zijn er drie soorten parentificatie:
Voor emotionele stabiliteit zorgen
Kinderen die hun ouders een gevoel van geborgenheid geven, door zich te gedragen als een volwassene, die voortdurend op haar kind let. Het kind draagt de emotionele zorg dat de ouder kan functioneren. Het is alert wanneer de ouder, angstig of zorgelijk is en stelt de ouder gerust of neemt de leiding over van het gezin.
Voor intimiteit en kameraadschap zorgen
Na een scheiding zijn ouders de samenwerking kwijt, waarin ze hun wel en wee kunnen delen. Maar ook in een volledig gezin kan een van de ouders dermate afwezig zijn, dat de andere ouder hierin een beroep doet op een van de kinderen. In dat geval kan een ouder het kind een speciale vriend(in) of vertrouweling noemen. De behoefte aan contact, iemand die je aanhoort, begrip en steun krijgen, wordt bij een kind neergelegd. Het kind kan zich speciaal voelen als een uitverkorene. Het voelt zich gezien en gewaardeerd.
Het huishouden doen en zorgen voor de kinderen
Meestal krijgt het oudste kind de verantwoordelijkheid voor het huishouden en de zorg voor de jongere kinderen. Dit is voor de meeste kinderen geen bevredigende rol. Ze worden er eerder opstandig van of kunnen er depressief door raken, omdat ze het gevoel hebben dat ze er zelf niet meer toe doen. Maar wanneer een ouder hier gretig en vanzelfsprekend gebruik van maakt is het moeilijk om er mee te stoppen, omdat het kind zich dan schuldig voelt.
De gevolgen van parentificatie
Wanneer kinderen de rol van volwassene krijgen, kunnen ze daarin gewaardeerd en beloond worden. Ze kunnen zich krachtig en machtig voelen, ontwikkelen een groot verantwoordelijkheidsgevoel en zorgen ervoor dat een ouder zich prettig voelt. Voor ouders een ideaal kind. Maar dit perfecte aangepaste kind leert zichzelf niet kennen en onderdrukt zijn levendige spontaniteit.
Ondertussen worden de emotionele behoeften van het kind niet vervuld. Dit besef dringt vaak pas later door en kan een gevoel geven dat het misbruikt of gebruikt is. Deze kinderen hebben hun kindertijd opgeofferd voor het welzijn van hun ouders en eventueel jongere broertjes en zusjes.
Ze hebben geen vertrouwen ontwikkeld dat ze ertoe doen.
Het gevolg kan zijn dat ze later moeite hebben om zich afhankelijk en kwetsbaar te voelen. Ze zijn vertrouwd met een gevende en verantwoordelijke rol. Hulp vragen geeft eerder een schuldgevoel. Zo komen ze terecht in leidinggevende en/of hulpverlenende beroepen. Ze hebben moeite om ‘nee’ te zeggen, grenzen te stellen aan hun hulp en nog belangrijker moeite om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen behoeften. Al met al een risico om in een burn-out te belanden en in relaties niet gezien en gesteund te worden. Dat is een eenzame plek.
Aan de ene kant is het kind te jong volwassen geworden en uiteindelijk heeft het moeite om volwassen voor zichzelf te zorgen.
Bij een gezonde ontwikkeling tijdens de puberteit, gaan kinderen zich losmaken van hun ouders en op zoek naar een eigen identiteit. Dit losmakingsproces wordt vervolgd na de middelbare school, doordat de ondertussen adolescenten zich letterlijk losmaken van thuis en een eigen, zelfstandig, leven gaan leiden.
Kinderen die een ouderrol op zich hebben genomen hebben moeite om hun eigen gang te gaan, doordat ze emotioneel gebonden zijn aan hun ouder(s) vooral door schuldgevoel en zorgen om de ouder en doordat de ouder(s) het kind een gevoel geeft het nodig te hebben, omdat het bijvoorbeeld zich anders eenzaam voelt of zich niet alleen kan redden.
Een kind, los van de leeftijd, is altijd loyaal aan de ouders en zal altijd begaan zijn met het welzijn van ouders. Daardoor zijn ze een makkelijk doelwit en geven ze hun eigen behoeften op. In plaats van zich te richten op een autonome toekomst en vervulling van eigen dromen, kunnen kinderen, zelfs als ze al volwassen zijn, voornamelijk bezig zijn met het welzijn van hun ouder(s).
Een aangenomen ouderrol kan ervoor zorgen dat je beheerst wordt door schuldgevoel wanneer je je eigen weg gaat.
Je denkt dat je egoïstisch bent als je een keuze maakt voor jezelf, vind dat je een slechte dochter/zoon bent als je voor jezelf opkomt of boos wordt op je ouder. Mocht je toch een tevreden invulling hebben kunnen geven aan je leven, dan is de kans groot dat je daar niet van kunt genieten, omdat je diep van binnen het gevoel hebt dat je daar geen recht op hebt. Dit alles kan leiden tot een passieve, depressieve staat van zijn.
Een ander effect kan zijn dat je geen idee hebt wat je wilt, wat je leuk of interessant vindt, waardoor je niet in staat bent een toekomstbeeld voor jezelf te vormen.
Verstoorde balans tussen geven en ontvangen
In relaties zul je geneigd zijn meer te geven dan te ontvangen, want dat is de rol waar je in bevestigd en gewaardeerd bent. Dat kan een groot probleem zijn in intieme relaties, wanneer je niet in staat bent om liefde van je partner te ontvangen. Diep van binnen heb je als kind niet ervaren dat je erop kon vertrouwen dat je gezien, gehoord, begrepen en gesteund werd. Wanneer een kind niet bevestigd is, dat het de moeite waard is om aandacht en liefde te krijgen, kan hierover een diep wantrouwen ontstaan. Deze ‘afwijzing’ zorgt voor een groot gevoel van kwetsbaarheid als het gaat om het ontvangen van aandacht, zorg, betrokkenheid en liefde. Je kunt de neiging hebben om deze kwetsbaarheid, de behoefte aan zorg en steun, te bagatelliseren, je ervoor te schamen en/of te veroordelen als kinderachtige afhankelijkheid.
De hang naar macht
Wanneer je als kind een gevoel van macht hebt ervaren doordat je de leiding moest nemen, zul je later in je volwassen leven waarschijnlijk moeite hebben om een gelijkwaardige relatie aan te gaan. Ook hier speelt de kwetsbaarheid om te ontvangen een rol, omdat je in de kindertijd niet hebt ervaren dat je behoefte aan zorg en affectie werd bevredigd. Maar ook de voorkeur om de baas te zijn en te bepalen wat er gebeuren moet, kan een grote rol spelen in relaties.
Wanneer je als kind alert moest zijn, doordat een ouder labiel of onberekenbaar was in zijn of haar gedrag, heb je een onveilig gevoel ervaren en de verantwoordelijkheid op je genomen om te voorkomen dat het mis ging. Wellicht heb je de neiging om mensen aan te trekken die moeite hebben om goed te functioneren, waarbij je weer in je oude, bekende reddende, helpende rol vervalt. De diepe bron hiervan is een diepe overtuiging dat er niemand voor jou zal zijn en voor jou zal zorgen. Zolang je deze rol blijft vervullen, hoef je dat niet onder ogen te komen.
Gebrek aan een realistisch zelfbeeld.
Wanneer je te jong te veel of te grote verantwoordelijkheden kreeg, kun je een vertekend beeld hebben gevormd over je mogelijkheden en je vaardigheden. Wanneer ouders je ook nog eens de hemel in prezen, ga je voorbij aan de beperkingen van een kind in denkvermogen en vaardigheden. Je idee over je vermogen om anderen te helpen is niet realistisch wat betreft de invloed die je hebt om volwassenen te helpen, hun gevoel van eigenwaarde te vergroten, hun gelukkig te maken en belangrijke beslissingen voor hen te kunnen maken. Het komt neer op de illusie van macht en invloed. Tegenover het onrealistische gevoel van macht staat het gevoel juist tekort te schieten. Wat in feite meer realistisch is.
Dit beschamende gevoel, vaak een constante, maar niet herkende bron van angst, die hun leven beheerst, ontstaat omdat deze kinderen de behoeften van hun ouders nooit echt hebben kunnen bevredigen. Het is een illusie te denken dat een kind de emotionele behoeften van zijn ouder kan bevredigen. Als gevolg van deze mythe lijken geparentificeerde kinderen later vaak aan sterke faalangst en voelen ze zich niet in staat te voldoen aan de overdreven eisen die ze zichzelf stellen of de onrealistische verwachtingen die ze van zichzelf hebben.
Edward Teyber (Uit: Kind van gescheiden ouders)
Een innerlijke leegte tegenover een succesvol leven
Wanneer je ouders niet in staat waren om jouw emotionele behoeften in de kindertijd te vervullen, ontstaat er een leegte in jouw psyché. Dat voelt als een gat, een bodemloze put van verlangens of een onstilbare honger. Dit gemis kan niemand vervullen, want het is gebeurd in een belangrijke fase in je leven. Niemand kan dat gebeuren ongedaan maken. Wat overblijft is, te rouwen over dit gemis; de emotionele aandacht, steun en begrip dat het jongetje of meisje had moeten krijgen.
De grote verantwoordelijkheid en een gave om te voelen wat anderen nodig hebben, heeft je wellicht ver gebracht in je werk en in relaties. Mensen waarderen je en belonen je voor deze verantwoordelijke rol. Maar maakt het je gelukkig wanneer je een goot deel van jezelf moet opofferen? Maakt het je gelukkig te beseffen dat ze vooral deze rol waarderen, waar jij je mee hebt geïdentificeerd? Is je gevoel van eigenwaarde hierop gebouwd? Herken je de leegte die hierachter ligt: een onvervuld verlangen, de zinloosheid van het bestaan, het gevoel niet echt gezien te worden, de neiging tot somberheid?
Je kunt je verleden niet veranderen, maar je kunt wel je authentieke zelf terugvinden.
Je kunt je verloren kindertijd niet ongedaan maken.
Maar je kunt wel jezelf terugvinden en ontdekken welke eigenschappen van jezelf je hebt ingeleverd, opgeofferd en/of opgeborgen in een afgesloten ruimte.
Je kunt leren een opening te vinden om weer kwetsbaar te zijn, liefde te ontvangen en te vertrouwen dat er mensen zijn die van je houden. Je kunt leren om je niet overal verantwoordelijk voor te voelen en niet iedereen die een hulpvraag heeft te willen helpen. Dat keurige, aangepaste, betrouwbare, meelevende, flexibele en zorgzame “kind”, mag je leren loslaten.
Je mag onder ogen komen dat je niet almachtig bent, dat je niet altijd weet wat te doen en dat er momenten zijn dat je geen zin hebt om altijd klaar te staan. Je hebt er recht op om ook dat te mogen voelen.
Je kunt leren om ook ruimte te geven aan gevoelens van boosheid, irritatie, machteloosheid, verdriet, kritiek, ongenoegen en onzekerheid.
Geluk en tevredenheid ontstaan wanneer je in staat bent om contact te maken, zonder oordeel, met je eigen behoeften en al je gevoelens en deze kunt verwoorden naar jezelf om vervolgens jezelf meer autonoom te presenteren naar je omgeving.
Heb je behoefte aan ondersteuning om de balans goed te bewaren tussen geven en voor jezelf zorgen?
Wil je loskomen van beperkende patronen en ontdekken wie je nog meer bent?
Heb je zin om op avontuur te gaan en jezelf beter te leren kennen?
Wil je een andere richting geven aan je leven?
Ik, Marja Postema, help je graag.
Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek
Ben je al even bezig is met bewustwording en je persoonlijke ontwikkeling?
Heb je behoefte aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen?
Heb je behoefte aan een persoonlijke en professionele ontwikkeling?
GEACCREDITEERDE OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP
Lees meer over deze opleiding
Woon je te ver weg, maar wil je hier wel mee aan de slag gaan?
Of wil je liever in je eigen tempo online leren om meer jezelf te zijn?
Dan is de onlinecursus Ontspannen jezelf zijn wellicht iets voor jou
