Hoe kun je als ouder omgaan met de angst, verdriet, boosheid en zorgen van je kinderen tijdens de scheiding?
Zowel voor kinderen als de ouders is een scheiding een emotioneel gebeuren.
Eén op de drie huwelijken eindigt in een echtscheiding. Het is een ingrijpende gebeurtenis zowel voor de kinderen als de ouders doordat het sociaal, emotioneel en economisch evenwicht voor alle gezinsleden wordt verstoord.
In dit artikel ga ik in op de emoties die zich aandienen en hoe je als ouder er voor je kinderen kunt zijn in dit emotionele proces.
Scheiden doet pijn want het is een verlies ervaring
Het verlies van de stabiliteit van het gezin, het verlies van de ouders als een ouderpaar, het verlies van wellicht een van de ouders en het verlies wellicht van de vertrouwde woonplek. Voor de ouders is het een verlies van het huwelijk, een toekomst samen en een verlies van de relatie als echtpaar. De verwachting van een gelukkige relatie ligt in duigen.
Een verlieservaring roept verschillende emoties op. Partners zijn boos op elkaar en maken elkaar verwijten. Misschien is er een gevoel van opluchting en van bevrijding voor de partner die de knoop heeft doorgehakt. Angst voor de toekomt, hoe je het in je eentje gaat redden. Schaamte voor je omgeving omdat je het idee hebt dat je hebt gefaald. Daarnaast voelen ze zich schuldig en machteloos om de kinderen hier de dupe van te zien worden.
Kinderen kunnen enorm boos zijn op de ouder die besloten heeft te vertrekken.
Al die emoties lopen door elkaar en kunnen je een gevoel geven dat je grip verliest over de situatie. Wanneer in het gezin weinig aandacht is voor ongemakkelijke emoties zal dat een worsteling zijn om deze emoties toe te staan en te reguleren.
Voor ouders is een scheiding ook een crises situatie omdat ze voor al deze veranderingen een oplossing moeten vinden.
Ongelukkige ouders zorgen voor ongelukkige kinderen
In de aanloop naar een scheiding zal de sfeer niet optimaal zijn in huis. Dat merken de kinderen. Ze voelen dat ouders niet gelukkig zijn door de gespannen stilte, afstandelijkheid, ruzies en verdriet. Dat voelt voor hen onveilig, waardoor ze stil worden of boos en onrustig omdat ze zich zorgen maken, maar dit, afhankelijk van hun leeftijd, moeite hebben om dit te verwoorden.
Kinderen hebben vaak het gevoel dat het hun schuld is dat hun ouders ongelukkig zijn en dat zij de scheiding hebben veroorzaakt. Kleine kinderen kunnen dat koppelen aan de momenten dat ze stout of ongehoorzaam zijn geweest. Dit schuldgevoel komt ook voort uit het feit dat kleine kinderen nu eenmaal egocentrisch denken. Maar soms kunnen ouders het kind ook duidelijk het gevoel hebben gegeven dat zij de oorzaak zijn.
Reacties kunnen verschillen tussen jongens en meisjes en tussen kinderen van verschillende leeftijd.
Kleine kinderen kunnen totaal verrast zijn door de scheiding en helemaal niet begrijpen waarom pappa en mamma uit elkaar gaan. Verdriet, boosheid, angst, depressie en schuldgevoelens kunnen de overhand krijgen. De meeste kinderen vinden het erg verdrietig als hun ouders gaan scheiden.
Volgens Edward Teyber, auteur van Kind van gescheiden ouders, reageren jongens en meisjes verschillend op een scheiding en zijn er verschillen in de reacties en tussen kinderen van verschillende leeftijd.
Kleine meisjes hebben de neiging om overdreven netjes en gehoorzaam te zijn. Kleine jongens hebben de neiging om prikkelbaarder, onrustig en drukker te worden. Kleine kindjes kunnen ook regressie vertonen, dat wil zeggen dat ze terugvallen in oud gedrag zoals duimzuigen, met een knuffellap rondlopen, bedplassen, nachtmerries, bang in het donker of zich vastklampen. Een teken dat ze op zoek zijn naar veiligheid. Wanneer er geen hernieuwd gevoel van veiligheid komt, kan dit gedrag overgaan in een depressie of agressief en onhandelbaar gedrag.
Kinderen van zes tot en met acht jaar zijn voornamelijk verdrietig en zijn sterk geneigd te geloven dat ze zijn afgewezen door de ouder die hen verlaten heeft. Dit gevoel van afwijzing en het idee geen liefde te verdienen kan leiden tot een verminderd gevoel van eigenwaarde, depressie, geen zin om te spelen of om naar school te gaan. Ze willen dat de ouders weer bij elkaar komen.
Kinderen van negen tot en met twaalf jaar zijn vooral boos op beide ouders. Ze kunnen ook geneigd zijn een van de ouders de schuld te geven. Ze kunnen ongehoorzaam en onhandelbaar worden. Wat kinderen op deze leeftijd voelen is vooral machteloosheid. Ze willen de scheiding niet en proberen de pijn van hun ouders te verlichten. Als de vader vertrekt en geen actieve ouder meer is, ervaren kinderen een pijnlijk verlies dat ze niet kunnen begrijpen. Kinderen kunnen denken dat de vertrekkende ouder niet meer om haar/hem geeft en dat er iets mis met hem/haar is, waardoor het kind alle motivatie verliest om te leven. Dat is een duidelijk symptoom van een depressie.
Schuldgevoel hindert ouders bij de opvoeding.
Veel ouders voelen zich ontzettend schuldig over hun besluit te willen scheiden en over het effect van de scheiding, omdat ze zien hoeveel verdriet hun kinderen ervan hebben. Het voelt niet eerlijk voor de kinderen. Om dit op de een of andere manier goed te maken hebben ouders de neiging om toegefelijker te zijn, uit angst voor afwijzing en kritiek, terwijl ze in bepaalde situaties juist grenzen zouden moeten stellen. Het ondermijnt hun gezag en het vermogen van de ouder om het kind gehoorzaamheid te leren en begrensd te worden in zijn gedrag. Daarnaast kunnen ouders door een schuldgevoel de neiging hebben om niet te vragen hoe het met de kinderen is, waardoor ze niet gehoord worden in hun verwerkingsproces. Hun zorgen en verdriet wordt genegeerd om het eigen schuldgevoel de baas te zijn. Het gevolg is dat kinderen verdwalen in hun emoties.
Echtscheiding leidt tot verlatingsangst
Kleine kinderen voelen zich in de steek gelaten door de ouder die is vertrokken. Kinderen van gescheiden ouders ontdekken te vroeg dat relaties niet altijd voor eeuwig zijn en beseffen dat ze in de steek gelaten kunnen worden terwijl ze nog zo afhankelijk zijn. Zo kan er een doodsangst ontstaan omdat ze voor hun overleving afhankelijk zijn van hun ouders. Ouders zouden een veilige basis moeten zijn voor kleine kinderen om de wereld te durven verkennen. Een veilige basis bestaat uit de vervulling van een primaire behoefte aan emotionele hechting. Dat betekent dat het kindje gehoord, gezien, getroost en gesteund wordt wanneer het dat nodig heeft. Daar is wel een emotioneel beschikbare ouder voor nodig.
Er is aangetoond dat kinderen die als baby een goede hechtingsband hadden, beter problemen kunnen oplossen als peuter, enthousiaster en nieuwsgieriger zijn als kleuter, en als scholieren zelfverzekerder en onafhankelijker zijn, met meer gevoel van eigenwaarde. Het gevoel van geborgenheid is de voornaamste bron van vreugde en welbevinden in onze kinderjaren. Omgekeerd is het ontbreken ervan de voornaamste bron van wanhoop en angst.
Edward Teyber: Kind van gescheiden ouders.
Deze behoefte aan hechting en geborgenheid wordt door een scheiding in gevaar gebracht omdat de ouders in beslag worden genomen door hun eigen emoties en zorgen voor de toekomst. Kinderen kunnen het daardoor moeilijk krijgen met dagelijks afscheid nemen.
Kinderen geruststellen
Het is belangrijk dat ouders hun kinderen geruststellen, dat ze altijd van hen zullen houden en dat de relatie met beide ouders blijft bestaan. Dat ze geen schuld hebben aan de scheiding. Ze moeten hun kinderen herhaaldelijk verzekeren dat ze er ondanks de scheiding en het weggaan van een van de ouders, er altijd voor hen zullen zijn om voor hen te zorgen. Het is belangrijk om de kinderen ui te leggen wat de echtscheiding precies inhoudt op een manier die kleine kinderen begrijpen. Vertellen wat de praktische gevolgen zijn voor hen. Doe je dat niet dan vraagt een kind zich af of zij/hij de vertrokken ouder ooit nog terugziet en of de andere ouder ook weggaat.
Kinderen die vasthouden aan het idee dat de ouders weer bij elkaar komen.
Soms willen kinderen de realiteit niet aanvaarden en gaat het alles in het werk stellen om vader en moeder weer bij elkaar te brengen. In sommige gevallen ontwikkelen kinderen ziektesymptomen of gedragsproblemen om de ouders weer bij elkaar te brengen. Dat is heel begrijpelijk, omdat kinderen zich veiliger voelen als ouders samen gelukkig zijn. Daarnaast worden ze onzeker of er wel aan hun emotionele behoeften wordt voldaan. Het is belangrijk dat ouders duidelijk zeggen dat het besluit om uit elkaar te gaan vaststaat. Dat de scheiding blijvend is en de kinderen daar niets aan kunnen veranderen.
Loyaliteitsconflict
Als kinderen door ouders beïnvloed worden om tussen hun ouders te kiezen, krijgen ze een loyaliteitsconflict. Ouders kunnen verbaal of non-verbaal kenbaar maken dat ze het geen goed idee vinden als hun kind bij de andere ouder verblijft. Ouders kunnen op subtiele wijze, bijvoorbeeld door hun houding, gezichtsexpressie of intonatie laten weten dat het hen kwetst als het kind naar de andere ouder wil. Een ouder kan zich duidelijk negatief uitlaten over de andere ouder. In een machtsstrijd kunnen ouders blind zijn voor het effect van hun gedrag op de kinderen.
Ouders kunnen ook een rivaliteit aangaan om te bewijzen dat ze de beste ouder zijn voor hun kinderen. Daarin kunnen ze zich afhankelijk opstellen naar hun kinderen, om hierin bevestiging te krijgen. Dat is een ongezonde situatie voor het kind waarin het te veel macht krijgt en gedwongen wordt te kiezen.
Kinderen hebben een natuurlijke behoefte om een band met beide ouders te hebben. Ze kunnen hierin niet kiezen want ze zijn geboren uit twee mensen. Hoe sterker het beroep of het oordeel over de ander wordt gedaan, des te groter is het loyaliteitsconflict. Deze stress kan leiden tot fysieke en/of depressieve klachten.
Omgaan met de emoties van je kinderen
Het is belangrijk dat kinderen het gevoel krijgen dat ze vrijuit mogen spreken over de scheiding, wat dat met hen doet en waar ze zich zorgen over maken. Kinderen kunnen zich diep verdrietig voelen of heel boos zijn. Ze kunnen zich diepbedroefd voelen als een van de ouders vertrekt. Ze proberen dit met boosheid ongedaan te maken. Maar als dat geen zin heeft kunnen ze zich hulpeloos en depressief gaan voelen.
Wanneer emoties worden genegeerd, gerelativeerd of ontkend, gaan kinderen hun eigen emoties onderdrukken, wat kan leiden tot angst, verwarring, depressie of agressie. Het is een uitdaging om de pijnlijke emoties aan te horen, zonder van alles te willen verdedigen, want daarmee neem je hun gevoelens niet serieus. Het is goed om toe te geven dat het ook voor de ouders een verdrietig besluit is. En dat ouders het vertrouwen hebben dat er weer rust en stabiliteit in het (gebroken) gezin komt. Hoe meer er ruimte wordt gegeven aan emoties hoe eerder ze verdwijnen omdat ze verwerkt zijn.
Belangrijke aandachtspunten en tips in het omgaan met emoties van je kinderen.
- Leg uit dat het normaal is dat het kind verdriet heeft om de scheiding, dat het boos is, bijvoorbeeld op de ouder die het huis verlaat. Dat het bang is voor wat er gaat gebeuren.
- Vraag hoe het kind zich voelt. Laat merken dat je het graag wilt weten. Bevestig deze gevoelens.
- Vertel het kind dat het geen schuld heeft aan de scheiding. Dat dit een zaak is tussen twee volwassenen.
- Leg uit in begrijpelijke taal dat een kind de problemen tussen volwassenen niet kan oplossen. Dat het kind er niet voor kan zorgen dat de ouders weer bij elkaar komen.
- Geef geen valse hoop dat het goed komt, want voor een kind betekend goedkomen dat de ouders weer samenkomen.
- Geef aan dat het kind altijd bij je terecht kan.
- Leg uit dat de ouders altijd ouder zal zijn van het kind ook al zijn ze niet meer samen.
- Bevestig dat het kind van beide ouders houd, dat het nooit hoeft te kiezen tussen de ouders.
